|
Polepszacze gleby |
|
 |
|
Prof. Czesław Maćkowiak z IUNG Puławy
Mączki mięsne na pola |
TOP AGRAR POLSKA 3/2005
Mączki mięsne na pola
Produkowane z konieczności mączki mięsne niedawno zmieniły swoje przeznaczenie, z pasz stały się nawozami.
Jak je stosować, radzi
prof. Czesław Maćkowiak z IUNG Puławy.
Od 1 listopada 2003 r. Obowiązuje w Polsce zakaz stosowania mączek zwierzęcych w żywieniu zwierząt gospodarskich. Mączki te, oprócz wysokiej wartości pokarmowej (stanowiły jedno ze źródeł najlepiej przyswajalnego białka przez organizm zwierzęcy) są także bogatym źródłem składników pokarmowych dla roślin. Zawierają wszystkie niezbędne w ich żywieniu składniki pokarmowe, a więc makro- i mikroelementy. Cennym składnikiem mączek zwierzęcych jest także substancja organiczna, z której w glebie powstaje próchnica - ważny i niekwestionowany wskaźnik żyzności i urodzajności gleby.
Fakty te leżą u podstaw podjętej decyzji o umieszczaniu na rynku, wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, mączek zwierzęcych, jako środka do użyźniania gleby pod nazwą "polepszacze gleby". Zasady stosowania w rolnictwie tych polepszaczy określa Rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 7 grudnia 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych dla dodatków do wzbogacenia gleby (Dz. U. Nr 269, poz. 2676).
Wprowadzono ograniczenia
Zgodnie z cytowanym rozporządzeniem, polepszaczy gleby nie wolno stosować:
- na łąkach trwałych i pastwiskach trwałych oraz pogłównie na trawy i mieszanki traw z motylkowatymi w uprawie polowej;
- do produkcji podłoży ogrodniczych oraz warzyw i roślin sadowniczych;
- pod uprawy roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi i zwierzęta.
Polepszacze gleby mogą być stosowane przy zakładaniu plantacji traw, przed siewem zbóż, kukurydzy, roślin motylkowatych, poplonów ścierniskowych oraz roślin przeznaczonych do celów technicznych i przemysłowych. Ich dawki mogą sięgać do 5 t/ha, ale nie częściej niż raz na 2 lata na tym samym polu.
- Na opakowaniach polepszaczy gleby umieszcza się napis "polepszacze gleby" i adres albo zarejestrowany znak handlowy producenta oraz informację o gatunku zwierzęcia, z którego zostały wyprodukowane;
- polepszacze gleby mogą być umieszczone na rynku, jeżeli mają termin ważności nie dłuższy niż 6 miesięcy od daty produkcji;
- polepszacze gleby, których termin ważności upłynął, są przekazywane przez posiadający je podmiot do unieszkodliwiania poprzez spalenie w zatwierdzonych spalarniach lub współspalarniach;
- powiatowy lekarz weterynarii może przeprowadzić kontrolę wykorzystania polepszaczy gleby, na podstawie analizy ryzyka dostania się ich do łańcucha pokarmowego zwierząt.
Rozporządzenie zobowiązuje zarówno producentów polepszaczy gleby, zwanych też zbywającymi, jak i odbiorców, zwanych dalej nabywającymi, do przestrzegania określonych zasad związanych z bezpieczeństwem dla zdrowia ludzi i zwierząt, a mianowicie:
- podmiot nabywający polepszacze gleby niezwłocznie przekazuje powiatowemu lekarzowi weterynarii, właściwemu ze względu na miejsce przeznaczenia polepszacza gleby, kopię podpisanego oświadczenia (wzór w artykule ), oryginał przechowuje natomiast u siebie przez okres 2 lat od jego sporządzenia i podpisania. Oświadczenie sporządza podmiot zbywający polepszacz gleby.
- podmiot nabywający polepszacze gleby przechowuje je:
- w miejscu zabezpieczonym przed dostępem zwierząt (w przypadku opakowanych polepszaczy gleby);
- w pomieszczeniach zabezpieczonych przed dostępem zwierząt (w przypadku nieopakowanych polepszaczy gleby);
- pomieszczenia, o których mowa wyżej, oczyszcza się i odkaża po zużyciu każdej partii polepszacza gleby;
- załadunek i rozładunek polepszaczy gleby odbywa się przy wykorzystaniu sprzętu nieużywanego przy utrzymywaniu zwierząt gospodarskich, po czym sprzęt ten przechowuje się w miejscach zabezpieczonych przed dostępem zwierząt;
- polepszacz gleby niezwłocznie po przywiezieniu na pole rozsiewa się i niezwłocznie po zastosowaniu miesza z glebą przy pomocy pługa lub brony talerzowej;
- opakowania po polepszaczach gleby zabezpiecza się przed dostępem zwierząt i przechowuje w sposób uniemożliwiający kontakt ze sprzętem używanym przy utrzymywaniu zwierząt gospodarskich;
Podmiot zbywający prowadzi dokumentację, która zawiera:
- imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i adres albo nazwę, siedzibę i adres oraz podpis podmiotu nabywającego;
- ilość polepszacza gleby nabytego przez podmiot nabywający;
- numer rejestracyjny środka transportu.
- datę nabycia;
- podmiot zbywający polepszacze gleby przechowuje dokumentację oraz kopię oświadczenia przez okres 2 lat od dnia ich zbycia.
Zbadano skład chemiczny
w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach przeanalizowano dotychczas mączki mięsno-kostne (polepszacze gleby) z kilkunastu zakładów wytwórczych.
Analizowane mączki były powietrznie suche, zawierały średnio 95,4% suchej masy, z wahaniami od 91,3- 97,0%. W oparciu o wyniki tych badań podaję przeciętną zawartość podstawowych składników nawozowych (N,p,K,Ca i Mg) oraz zakresy wahań (patrz tabela).
Z przedstawionych w tabeli danych wynika, że w 1 tonie powietrznie suchej masy polepszaczy gleby znajduje się przeciętnie: 70 kg azotu (N), 76 kg fosforu (P20S), 7 kg potasu (K20), 99 kg wapnia (CaO), 3kg magnezu (MgO) oraz 0,77 tony substancji organicznej. Z dotychczasowego rozpoznania wynika, że skład chemiczny polepszaczy gleby pochodzących z poszczególnych zakładów utylizacji może wahać się w dość szerokich granicach. Dlatego bardzo wskazanym byłoby, aby każdy zakład produkujący polepszacze gleby dysponował własnymi wynikami badań.
Ustalić wartość nawozową
Mączki zwierzęce jako nawóz nie były dotąd wykorzystywane, a jeżeli tak, to w bardzo małym zakresie. Nie zachodziła wiec potrzeba dokonywania oceny ich wartości nawozowej. Dlatego nie posiadamy żadnych danych na temat ich wartości nawozowej. Problem jednak istnieje, bo mączki są i będą nadal produkowane. Wynika to z konieczności utylizacji na bieżąco odpadów zwierzęcych.
Podstawowymi składnikami plonotwórczymi w polepszaczach gleby są azot i fosfor. I te składniki powinny być uwzględnione w planowaniu nawożenia pod uprawianą roślinę, a niekiedy nawet pod rośliny uprawiane w latach następnych. Niedopuszczalne jest np. stosowanie polepszaczy gleby, niezależnie od przyjętego w gospodarstwie planu nawożenia.
Azot w polepszaczach gleby, podobnie jak w większości nawozów organicznych, występuje w całości w formie organicznej, a wiec wolno działającej. W naszej ocenie przyjęto, że działanie azotu w polepszaczach gleby będzie nieco słabsze niż w oborniku.
W wycenie działania składników nawozowych w nawozach naturalnych przyjęto posługiwać się pojęciem tzw. równoważnika nawozowego. Wskaźnik ten umożliwia przeliczenie całkowitej zawartości składnika w nawozach organicznych, do ilości tzw. składnika działającego, porównywalnego pod względem działania nawozowego do takiej samej ilości tego samego składnika w nawozach mineralnych.
Równoważnik nawozowy dla azotu obornika wynosi 30 (lub w formie ułamkowej 0,3). Zakładając, jak podano wyżej, nieco słabsze działanie azotu z polepszaczy gleby, przyjęto dla nich równoważnik 20 (lub w formie ułamkowej 0,2). Mnożąc całkowitą ilość wnoszonego do gleby składnika w nawozach organicznych przez równoważnik nawozowy, otrzymuje się ilość składnika działającego.
Dla przykładu: 350 kg azotu całkowitego wnoszonego do gleby w 5 tonach polepszaczy gleby odpowiada 70 kg azotu działającego (350 x 0,2 =70). O taką ilość można zmniejszyć planowaną dawkę tego składnika pod roślinę uprawianą w roku stosowania polepszaczy .
Działają dłużej niż rok
W konkretnym przypadku należy się liczyć także z działaniem następczym azotu, tj. w drugim roku po zastosowaniu polepszacza. Na podstawie innych nawozów organicznych można wnioskować, że nie będzie ono duże. Jednak z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że w drugim roku działania polepszacza gleby równoważnik nawozowy dla azotu wyniesie 10 (lub w formie ułamkowej 0,1). Przy zastosowaniu 5 t/ha polepszacza będzie to odpowiadać 35 kg/ha azotu działającego.
Podobnie, jak w przypadku azotu, nie posiadając żadnych danych doświadczalnych, trudno właściwie ocenić działanie fosforu wnoszonego do gleby w polepszaczach. Odwołując się do wyników doświadczeń przeprowadzonych w przeszłości z mączkami kostnymi, można by przyjąć podobne działanie fosforu w polepszaczach gleby. Biorąc jednak pod uwagę, że mączki kostne produkowane były wyłącznie z kości zwierząt. Surowcem wyjściowym przy produkcji polepszaczy gleby, oprócz kości, jest także miękka tkanka zwierzęca. Zatem należy oczekiwać, że fosfor zawarty w polepszaczach gleby będzie lepiej przyswajalny przez rośliny, niż w mączkach fosforytowych. Natomiast słabiej niż z obornika.
Dla fosforu obornika równoważnik nawozowy wynosi 100; natomiast dla fosforu polepszaczy przejściowo przyjęto 80. Oznacza to, że każde 100 kg fosforu całkowitego w polepszaczach gleby odpowiadać będzie 80 kg fosforu działającego.
W zaleceniach nawozowych działanie fosforu wnoszonego do gleby w nawozach organicznych rozkłada się na dwa lata: 40% w pierwszym roku i 30% w drugim. Pozostałe 30% pozostaje w glebie w związkach bardziej trwałych i będzie stopniowo udostępniany roślinom w kolejnych latach.
Przykład: z dawką 5 t/ha polepszacza wniesiono do gleby 380 kg/ha P2OS całkowitego, z czego 304 kg fosforu działającego. W roku stosowania polepszacza gleby od planowanej dawki fosforu pod uprawianą roślinę należy odjąć 120 kg P2OS' natomiast w drugim roku 90 kg. W obu przypadkach są to wielkości dawek, które na glebach o przynajmniej średniej zasobności w fosfor przyswajalny będą pokrywać zapotrzebowanie roślin na ten składnik. Oznacza to jednocześnie, że w przypadku jednorazowego wniesienia do gleby 5 t/ha polepszacza gleby, można, zależnie od zasobności gleby w fosfor przyswajalny, zrezygnować z nawożenia tym składnikiem. Zaś w drugim roku zależnie od uprawianej rośliny.
Nie liczyć wapnia i potasu
Wapń i magnez będą wnoszone do gleby w polepszaczach w ilościach wynikających z zastosowanej masy i nie trzeba brać ich pod uwagę przy planowaniu nawożenia pod uprawianą roślinę. Ostatnie stwierdzenie dotyczy również potasu, ze względu na małą ilość tego składnika wnoszonego do gleby w polepszaczach (w 5 tonach polepszacza gleby znajduje się 35 kg K2O).
Zasady stosowania polepszaczy gleby zostały w dużym stopniu określone w cytowanym wyżej Rozporządzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi. W uzupełnieniu tych zasad pragnę podać kilka informacji, które mogą mieć znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska, w tym również zdrowia ludzi i zwierząt, a mianowicie:
- Polepszacze gleby powinny być stosowane w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich na pola sąsiadujące, w tym szczególnie na pole pokryte roślinami;
- Tak samo nie mogą się przedostawać do wód otwartych (cieki i zbiorniki wodne, rowy) oraz na pobocza i powierzchnie dróg wszystkich kategorii;
- Ustawodawca dopuszcza możliwość stosowania polepszaczy gleby w ilości do 5 t/ha raz na tym samym polu W ciągu 2 lat. Z punktu widzenia żywienia roślin ważne jest jednak rozdysponowanie w czasie maksymalnej dopuszczalnej dawki. Zależeć to będzie w głównej mierze od uprawianej rośliny;
- Pod uprawy o długim okresie wegetacji i dużych wymagania pokarmowych, np. pod kukurydzę, plantacje traw, rośliny motylkowate, rośliny przeznaczone na cele techniczne i przemysłowe, a także pod poplony ścierniskowe, korzystne będzie zastosowanie maksymalnej dawki w całości jednorazowo; pod rośliny zbożowe natomiast w dawce odpowiadającej połowie dawki maksymalnej.
Wyjaśnienia może wymagać umieszczenie w pierwszej grupie poplonów ścierniskowych, jako roślin o krótkim okresie wegetacji, a także o niezbyt dużych wymaganiach pokarmowych. Poplony ścierniskowe można w tym przypadku traktować jako przedplon pod roślinę główną. Stwarza to bardzo korzystny układ, zarówno z punktu widzenia organizacyjnego, jak i ekologicznego. Zapewnia to ciągłość pobierania przez rośliny składników uwalnianych stopniowo z polepszaczy gleby. Ogranicza też ich straty wskutek np. wymycia.
|
|
|
| |
|
|
|
